HEALS zoekt oplossingen voor de eerste 1000 dagen – weg met ongezonde stress!

Een huilbaby, onzekere ouders, de extra kosten, spanningen in het gezin. (Toekomstige) ouders en kinderen kunnen om allerlei redenen stress ervaren in de eerste 1000 dagen. Helemaal voorkomen kun je stress niet en dat hoeft ook niet, maar wanneer stress chronisch wordt is het ongezond en zelfs schadelijk. Hoe pak je die ongezonde stress dus aan? Tijdens een bijeenkomst over het onderzoeksprogramma HEALS (Healthy Early Life Start) deelden onderzoekers en experts wat daar nu al over bekend is.

Hoe herken je ongezonde en schadelijke stress al tijdens de zwangerschap tot en met het tweede levensjaar? En hoe kunnen de geboorte- en jeugdgezondheidszorg (toekomstige) ouders zo goed mogelijk ondersteunen om die ongezonde stress te voorkomen of te verminderen?

HEALS (Healthy Early Life Start) is een vijfjarig onderzoeksprogramma met als doel chronische stress bij (toekomstige) ouders en kinderen in de eerste 1000 dagen te voorkomen en vroeg te herkennen en ouders hierin optimaal te ondersteunen vanuit de geboorte- en jeugdgezondheidszorg. Tijdens een consortium bijeenkomst bij het Nederlands Centrum Jeugdgezondheid (NCJ) op 25 maart bespraken onderzoekers, experts uit de geboorte- en jeugdgezondheidszorg en diverse stakeholders de voortgang van het onderzoeksprogramma. Het is de bedoeling dat er elk jaar zo’n bijeenkomst plaatsvindt.

Veerkracht en gezondheid

Chronische stress in de kindertijd en jeugd heet early life stress. Twee cruciale periodes zijn de eerste 1000 dagen en de adolescentie, HEALS richt zich op die eerste 1000 dagen. “Het is belangrijk om aanhoudende en/of frequente ongezonde stress in deze periode te stoppen”, onderstreepte Yvonne Vanneste, onderzoeker bij het NCJ, aan het begin van de dag. Deze heeft namelijk gevolgen voor de lichamelijke en psychische gezondheid van kinderen en kan jarenlang doorwerken.

Als er niets veranderd kan worden aan de oorzaken, “kunnen we ouders nog wel helpen er beter mee om te gaan. Doel is uiteindelijk dat zowel kinderen als ouders minder (ongezonde) stress ervaren, zich veerkrachtig voelen en een betere gezondheid hebben.”

Beter omgaan met stress

Binnen het onderzoeksprogramma werken kennisinstellingen, geboorte- en jeugdgezondheidszorginstellingen, publieke organisaties en het bedrijfsleven nauw samen. “Samen dragen de stakeholders bij aan de oplossingen”, aldus Menno Reijneveld, hoogleraar sociale geneeskunde bij het UMCG en inhoudelijk projectleider van HEALS.

Hij legde uit hoe het onderzoeksprogramma is opgebouwd en wat de planning is voor de ‘werkpakketten’ (onderdelen) van het onderzoeksprogramma. Binnen elk werkpakket worden producten ontwikkeld die bruikbaar zijn voor de geboorte- en jeugdgezondheidszorg, bijvoorbeeld detection tools, enriched detection tools (denk aan verbeterde vragenlijsten, sensoren, biomarkers) en beslishulpen voor het bieden van de juiste ondersteuning aan gezinnen.

“Missen we nog stakeholders?” vroeg Reijneveld toen hij vertelde over de impact die HEALS uiteindelijk wil bereiken. De aanwezigen kwamen met verschillende aanvullingen, zoals kraamzorg, kinderopvang, psychiatrie, groei- en ontwikkelingspoli’s, ziekenhuizen en de politiek.

Vallen en opstaan

Doe ik het wel goed? Steeds meer ouders krijgen stress, en soms zelf een burn-out, van deze vraag. Maartje Luijk, hoogleraar pedagogiek aan de Erasmus Universiteit, vertelde over haar onderzoek hiernaar: “Hoe kan iets natuurlijks als opvoeden ervaren worden als iets heel zwaars?”

Drie factoren spelen volgens haar een rol. Zo is voor ouders tegenwoordig veel informatie beschikbaar: “Apps, nieuwsbrieven, boeken – het lijkt misschien alsof het makkelijker wordt met zoveel informatie, maar ouders worden juist onzeker.” Informatie is niet altijd eenduidig en ouders focussen vaak op wat ze denken wat ‘normaal’ is: het gemiddelde. “Als hun kind daarvan afwijkt, krijgen ze het gevoel dat er iets mis is. Wat normaal is, is juist dat er variatie is. Sommige baby’s slapen bijvoorbeeld 9 uur, andere 19 uur per dag.”

Ook speelt de maatschappelijke druk van maakbaarheid en perfectionisme een belangrijke rol. “Ouders krijgen het gevoel: als ik het in die eerste 1000 dagen niet goed doe, verpruts ik mijn kind.”Maar opvoeden gaat altijd met vallen en opstaan.”

Als derde belangrijke oorzaak noemt ze het individualisme. “Slechts een kwart van de ouders krijgt hulp uit de eigen omgeving bij de opvoeding, tweederde durft geen hulp te vragen, want daarmee geef je aan dat iets niet lukt.”

Imperfectie omarmen

Maartje: “Laten we meer praten over de variatie die er nu eenmaal is in de ontwikkeling van kinderen en dat ze imperfectie mogen omarmen en om hulp mogen vragen.” HEALS kan hierbij ondersteuning bieden door te onderzoeken welke ondersteuning nodig is voor het kind, hoe de oorzaak van de stress gestopt kan worden en welke rol de omgeving hierbij kan spelen. Ook ziet ze een taak voor de maatschappij: “Opvoeden is geen individuele opgave, de toekomst van de generaties die nu opgroeien, gaat ons allemaal aan.”

Tijdens het middagprogramma besprak Symone Detmar, programmamanager Jeugd bij TNO Child Health, op welke manier de belangrijkste doelgroepen op de hoogte worden gehouden van HEALS. “Er is al een website, www.ncj.nl/heals.

Tools

Vijf promovendi die betrokken zijn bij HEALS presenteerden de opzet van hun onderzoek. De promovendi vroegen alle vier hulp aan de zaal over methodologische hobbels waar ze tegenaan lopen. Dit leverde gedetailleerde discussies op over kwesties als het verzamelen van kwantitatieve data, suggesties van de focusgroepen waar geen wetenschappelijke literatuur over bestaat en de onderlinge samenwerking tussen de werkpakketten. Precies zoals de dag bedoeld was: niet alleen een update geven over de stand van zaken, maar ook leren van elkaar om de aanpak van HEALS te verfijnen.