Richtlijn: Huidafwijkingen (2012)

Samenvatting van de literatuur
Er is een systematische zoekactie verricht in Medline vanaf 1980 tot en met 2009 met de zoektermen zoals te vinden in bijlage 5a van de richtlijn:

Er bleek alleen over de volgende onderwerpen literatuur voorhanden te zijn; deze zullen dan ook verder worden beschreven:

a. Homeopathie
b. Massage
c. Fytotherapie
d. Chinese herbal drugs
e. Acupunctuur + Chinese herbal drugs
f. Bioresonantie
g. Eigenbloedinjecties
h. Vitamine B12

3a Homeopathie ter behandeling van constitutioneel eczeem

Samenvatting van de literatuur
Voor de beoordeling van vraag 3a werden 3 artikelen op basis van het abstract geselecteerd. 2 artikelen werden relevant bevonden voor het beantwoorden van de uitgangsvraag. Deze 2 artikelen bestonden uit een vergelijkende cohortstudie en een observationele studie. Het derde artikel (Goodyear 1990) bleek een case-report over een kind met gecompliceerd eczeem na inadequate homeopathische behandeling.
De vergelijkende cohortstudie (Keil 2008) bekeek het effect van homeopathie op eczeem. Hiervoor werden 2 groepen patiënten (1-16 jaar) vergeleken, waarvan de ouders zelf hadden gekozen voor conventionele dan wel homeopathische behandeling. De homeopathisch behandelde patiënten bleken een sterkere verbetering van (door de behandelend arts gescoorde) eczeemsymptomen te vertonen. Er werden geen verschillen gevonden tussen de groepen op door de patiënt/ouder gescoorde eczeemsymptomen en de eczeemgerelateerde kwaliteit van leven. De generieke kwaliteit van leven was beter in de conventioneel behandelde groep.
In de observationele studie (Witt 2008) werden de patiënttevredenheid en ernst van de klachten onderzocht in een groep van 2722 patiënten die voor diverse klachten een homeopaat bezochten. In deze studie werden geen specifieke uitspraken gedaan over het effect van homeopathie bij constitutioneel eczeem.

Conclusie(s)

3b Massagetherapie ter behandeling van constitutioneel eczeem

Samenvatting van de literatuur
Voor de beoordeling van vraag 3b werden 2 artikelen op basis van het abstract geselecteerd. 1 hiervan werd op basis van de full text van het artikel geselecteerd voor de beantwoording van de uitgangsvraag. Het gaat hier om de studie van Anderson (2000): een experimentele casestudie. Het tweede artikel was niet leverbaar en werd geëxcludeerd.
Anderson et al. onderzochten het effect van dagelijkse massage in twee groepen: een groep van amandelolie met toevoeging van essentiële oliën en groep van amandelolie zonder toevoeging van essentiële oliën bij kinderen (3-7 jaar) met constitutioneel eczeem. In beide groepen bleken de irritatie overdag en de nachtrust te verbeteren, er was geen verschil tussen beide groepen. Na een rustperiode van enkele weken bleek dat na hernieuwde invoering van massage met essentiële oliën de nachtrust juist verslechterde. De auteurs geven aan dat dit mogelijk kan worden verklaard door het ontstaan van een allergische contactdermatitis.

Conclusie(s)

3c Fytotherapie ter behandeling van constitutioneel eczeem

Samenvatting van de literatuur
Voor de beoordeling van vraag 3c werden 5 artikelen op basis van het abstract geselecteerd. Hiervan bleek er 1 een review te zijn, waarbij niets vermeld stond over de zoekstrategie, en 1 een expert opinion van iemand die werkzaam is bij een fabrikant van onder andere huidverzorgingsproducten.
Dit liet 3 artikelen over ter beoordeling.
In een RCT naar het effect van orale inname van ceramide versus placebo (melksuiker) bij 50 patiënten (12-16 jaar) met matig constitutioneel eczeem (Kimata 2006) bleek dat de SCORAD-score na 2 weken behandeling significant lager was in de interventiegroep. Tevens waren de huidreactie op huisstofmijt en het allergeen specifiek IgE significant lager in de interventiegroep.
De andere 2 studies onderzochten het effect van zalven met plantextracten, waarbij de ene helft van het lichaam met de zalf werd behandeld en de andere helft met een placebozalf. Klovekorn et al. (Klovekorn 2007) onderzochten een zalf met extracten van Mahonia aquifolium, Viola tricolor en Centella asiatica gedurende 4 weken bij 88 patiënten (18-65 jaar) met mild tot matig constitutioneel eczeem. Er werd geen verschil gevonden in huidafwijkingen tussen de  zalf en de placebo. Een andere studie (Schempp 2003) onderzocht een zalf met 5% apolair extract Hypericum perforatum gedurende 4 weken bij 21 patiënten (12-59 jaar) met subacuut of matig constitutioneel eczeem. Zij vonden een significant grotere afname van de SCORAD-score bij de zalf met plantextracten en geen verschil in huidkolonisatie met Staphylococcus aureus.

Conclusie(s)

3d Chinese herbal drugs ter behandeling van constitutioneel eczeem

Samenvatting van de literatuur
Voor de beoordeling van vraag 3d werden 11 artikelen op basis van het abstract geselecteerd. 3 artikelen bleken niet relevant te zijn voor de richtlijn, 2 artikelen waren niet leverbaar en 1 artikel was een casereport, waardoor er 5 artikelen overbleven voor beoordeling.
1 studie (Hon 2004) beschrijft een patiëntenserie van 9 kinderen van 5-13,5 jaar met constitutioneel eczeem, waarvan er 7 de studie hebben afgemaakt en zijn geanalyseerd. Na een behandeling met 2 dd 3 capsules met Chinese kruiden (‘Pentaherbs-capsules’), gecombineerd met gebruikelijke medicatie, vond men een lagere score op de SCORAD, maar geen verschil in inflammatoire markers in het serum vergeleken met de waarden voor de start van de studie. 1 RCT werd gevonden met dezelfde capsules, gecombineerd met gebruikelijke medicatie, versus placebocapsules bij 85 patiënten van 5-21 jaar met matig tot ernstig constitutioneel eczeem (Hon 2007). In deze studie werd na 12 weken behandeling geen verschil in SCORAD gevonden, een verbeterde kwaliteit van leven (gemeten met CDLQI) in de interventiegroep en een significant verschil in CDLQI-score tussen de beide groepen ten gunste van de interventiegroep. In de interventiegroep werden minder corticosteroïden gebruikt, er was geen verschil tussen de groepen in de gebruikte hoeveelheid antihistaminica en in de gemelde bijwerkingen.
2 studies gebruikten het middel ‘Zemaphyte’, waarbij een afkooksel van een kruidenmengsel oraal wordt toegediend. Bij een cross-overstudie met dit middel en een placebo bij 47 kinderen van 1,5-18 jaar met ernstig eczeem (waarvan 37 geanalyseerd) vond men een vermindering van erytheem en krabeffecten (Sheehan 1992). De smaak was echter een duidelijk probleem. Op korte termijn werden geen toxische effecten gevonden. Een ander artikel (Sheehan 1994) beschreef de follow-up van de eerder beschreven patiëntengroep die aan de RCT hadden meegedaan. Er was informatie van 23 kinderen beschikbaar. De meesten hadden de behandeling gestopt/afgebouwd in verband met goede resultaten. Bij 2 kinderen werden leverfunctiestoornissen gevonden, die normaliseerden na het staken van de behandeling. Bij een derde van de kinderen had het middel een mild laxerend effect.
Het laatste artikel betrof een systematische review naar het effect van het middel ‘Zemaphyte’ bij patiënten van 1-60 jaar met constitutioneel eczeem (Zhang 2004). ‘Zemaphyte’ had een positief effect op de slaap en op de jeuk (beide patiëntgerapporteerd). Op erytheem en krabeffecten (gemeten door de arts) was het effect wisselend. Bij 7/694 patiënten werden leverfunctiestoornissen gevonden, die normaliseerden na het staken van de behandeling.

Conclusie(s)

3e Acupunctuur ter behandeling van constitutioneel eczeem

Samenvatting van de literatuur
Voor de beoordeling van vraag 3e werd 1 artikel op basis van het abstract geselecteerd. Dit artikel (Salameh 2008) betrof een niet-vergelijkende studie naar het effect van een combinatie van Chinese kruiden en acupunctuur bij patiënten (12-65 jaar) met mild tot ernstig constitutioneel eczeem. De ernst van het eczeem (gemeten met EASI), de jeuk (gemeten met VAS) en het gebruik van overige medicatie (corticosteroïden en antihistaminica) namen af.
Er zijn geen (vergelijkende) studies gevonden over het gebruik van acupunctuur bij kinderen met constitutioneel eczeem. Ook werd in deze studie niets beschreven over mogelijke toxiciteit.

Conclusie(s)

3f Bioresonantie ter behandeling van constitutioneel eczeem

Samenvatting van de literatuur
Voor de beoordeling van vraag 3f werd 1 artikel op basis van het abstract geselecteerd. Het betrof een RCT naar het effect van bioresonantietherapie versus placebobehandeling bij kinderen (n=37) met constitutioneel eczeem, die langer dan 4 weken opgenomen waren in een kliniek (Schöni 1997). Er werden geen verschillen tussen beide groepen gevonden voor huidafwijkingen (Costa-score), pruritisscore en slaapkwaliteit. Na 8 maanden bleek uit een vragenlijst dat bij alle patiënten de meeste symptomen en het medicijngebruik waren verbeterd ten opzichte van de meting bij de start van het onderzoek. Er waren echter geen significante verschillen tussen de interventie- en controlegroep.

Conclusie(s)

3g Eigenbloedinjecties ter behandeling van constitutioneel eczeem

Samenvatting van de literatuur
Voor de beoordeling van vraag 3g werd 1 artikel op basis van het abstract geselecteerd. In dit artikel (Pittler 2003) wordt een RCT beschreven naar het effect van eigenbloedinjecties op de ernst van non-exsudatief constitutioneel eczeem bij volwassenen (n=31). De controlegroep kreeg fysiologisch zout ingespoten. Hierbij bleek de ernst van het constitutioneel eczeem (gemeten met SASSAD) na enkele weken behandeling met eigenbloedinjecties significant afgenomen vergeleken met de controlegroep. De door de patiënten gescoorde uitkomstmaten waren echter niet verschillend in de behandeling- en controlegroep. In beide groepen werden negatieve effecten gerapporteerd.
Over de behandeling van kinderen met eigenbloedinjecties werd geen literatuur gevonden.

Conclusie(s)

3h Vitamine B12 ter behandeling van constitutioneel eczeem

Samenvatting van de literatuur
Voor de beoordeling van vraag 3h werd 1 artikel geselecteerd op basis van het abstract. Dit bleek na inspectie van de full text geschikt voor de beantwoording van de uitgangsvraag. De studie van Januchowski (Januchowski 2009) betreft een dubbelblinde RCT bij een kleine groep kinderen (n=22) van 6 maanden tot 18 jaar oud. De kinderen waren hun eigen controlegroep; de ene lichaamshelft werd behandeld met placebozalf, de andere helft met vitamine B12-zalf. Na 4 weken 2 x daags een behandeling met 0,07% cyanocobalaminezalf was er een significante verbetering ten aanzien van de eczeemklachten ten opzichte van behandeling met placebozalf. Dit pleit voor effectiviteit van vitamine B12-zalf. Het gaat hier echter om een kleine studie, dus vervolgonderzoek is nodig.

Conclusie(s)

Overige overwegingen
De NHG-Standaard Constitutioneel eczeem doet geen uitspraak over complementaire behandelwijzen.
De CBO-richtlijn Constitutioneel eczeem besteedt aandacht aan de volgende complementaire behandelwijzen (zie richtlijn):

• Essentiële vetzuren (gamma-linoleenzuur, eicosapentaanzuur, docosahexaanzuur). Aanbeveling: voor essentiële vetzuren is geen plaats bij de behandeling van constitutioneel eczeem.
• Probiotica. Aanbeveling: voor probiotica is geen plaats bij de behandeling van constitutioneel eczeem.

Ook werd in deze richtlijn geen effect aangetoond van vitamine E en selenium.
Vanuit de werkgroep van de ontwikkeling van de richtlijn werd geen rationale gevonden voor het gebruiken van vitamine B12 bij eczeem.

Aanbevelingen
Voor het effect van de onderzochte complementaire behandelwijzen bij constitutioneel eczeem is weinig tot geen bewijs van voldoende kwaliteit beschikbaar. Tevens hebben sommige complementaire behandelwijzen een (mogelijk) nadelig effect, zoals het risico op het ontstaan van een allergische contactdermatitis bij het gebruik van essentiële oliën en bij het gebruik van Chinese herbal drugs is hepatotoxiciteit beschreven.
Vanuit de jeugdgezondheidszorg kunnen verschillende complementaire behandelwijzen ter behandeling van constitutioneel eczeem niet worden aangeraden, waarbij het gebruik van Chinese herbal drugs dient te worden afgeraden.

Literatuur

• Anderson C, Lis-Balchin M, Kirk-Smith M. Evaluation of massage with essential oils on childhood atopic eczema. Phytother Res 2000;14:452-456.
• Goodyear HM, Harper JI. Atopic eczema, hyponatraemia, and hypoalbuminaemia. Arch Dis Child 1990;65:231-232.
• Hon KL, Leung TF, Wong Y, et al. A pentaherbs capsule as a treatment option for atopic dermatitis in children: an open-labeled case series. Am J Chin Med 2004;32:941-950.
• Hon KL, Leung TF, Ng PC, et al. Efficacy and tolerability of a Chinese herbal medicine concoction for treatment of atopic dermatitis: a randomized, double-blind, placebo-controlled study. Br J Dermatol 2007;157:357-363.
• Januchowski R. Evaluation of topical vitamin B(12) for the treatment of childhood eczema. J Altern Complement Med 2009;15:387-389.
• Keil T, Witt CM, Roll S, et al. Homoeopathic versus conventional treatment of children with eczema: a comparative cohort study. Complement Ther Med 2008;16:15-21.
• Kimata H. Improvement of atopic dermatitis and reduction of skin allergic responses by oral intake of konjac ceramide. Pediatr Dermatol 2006;23:386-389.
• Klovekorn W, Tepe A, Danesch U. A randomized, double-blind, vehicle-controlled, half-side comparison with a herbal ointment containing Mahonia aquifolium, Viola tricolor and Centella asiatica for the treatment of mild-to-moderate atopic dermatitis. Int J Clin Pharmacol Ther 2007;45:583-591.
• Pittler MH, Armstrong NC, Cox A, et al. Randomized, double-blind, placebo-controlled trial of autologous blood therapy for atopic dermatitis. British Journal of Dermatology 2003;148:307-313.
• Salameh F, Perla D, Solomon M, et al. The effectiveness of combined Chinese herbal medicine and acupuncture in the treatment of atopic dermatitis. J Altern Complement Med 2008;14:1043-1048.
• Schempp CM, Windeck T, Hezel S, Simon JC. Topical treatment of atopic dermatitis with St. John's wort cream--a randomized, placebo controlled, double blind half-side comparison. Phytomedicine 2003;10 Suppl 4:31-37.
• Schoni MH, Nikolaizik WH, Schoni-Affolter F. Efficacy trial of bioresonance in children with atopic dermatitis. Int Arch Allergy Immunol 1997;112:238-246.
• Sheehan MP, Atherton DJ. A controlled trial of traditional Chinese medicinal plants in widespread non-exudative atopic eczema. Br J Dermatol 1992;126:179-184.
• Sheehan MP, Atherton DJ. One-year follow up of children treated with Chinese medicinal herbs for atopic eczema. Br J Dermatol 1994;130:488-493.
• Witt CM, Ludtke R, Mengler N, et al. How healthy are chronically ill patients after eight years of homeopathic treatment?--Results from a long term observational study. BMC Public Health 2008;8:413.
• Zhang W, Leonard T, Bath-Hextall FJ, et al. Chinese herbal medicine for atopic eczema. Cochrane Database of Systematic Reviews 2004;4. Art. No.: CD002291.
• CBO-richtlijn Constitutioneel eczeem, 2007.
• NHG Standaard Constitutioneel eczeem, 2006.