Richtlijn: Houding en bewegen (2020)

Verantwoording

Wetenschappelijke bewijsvoering

Als eerste stap bij de ontwikkeling van de richtlijn werd gestart met een systematisch literatuuronderzoek. Gevonden artikelen werden door twee medewerkers van TNO beoordeeld op relevantie. Bij verschil van mening tussen de twee beoordelaars werd in onderling overleg consensus bereikt. Relevante artikelen werden gewaardeerd aan de hand van drie aspecten, namelijk methodologische kwaliteit, toepasbaarheid in de praktijk en toepasbaarheid binnen de Nederlandse gezondheidszorg. Voor het beoordelen van de methodologische kwaliteit werd gebruik gemaakt van GRADE. Bij onderwerpen waarbij studies waarin verschillende instrumenten met elkaar werden vergeleken ontbraken werd afgezien van een gradering van de kwaliteit van bewijs. De studies zijn wel volgens de GRADE-systematiek beoordeeld.

De kwaliteit van bewijs – ook wel aangeduid als de mate van zekerheid van de effectgrootte – werd beoordeeld met behulp van GRADE^[55]. GRADE is een methode die per uitkomstmaat van een interventie een gradering aan de kwaliteit van bewijs toekent op basis van de mate van vertrouwen in de schatting van de effectgrootte (tabel 6). Een belangrijk verschil tussen GRADE en andere beoordelingssystemen (bijvoorbeeld het niveau I-IV systeem of A1-D systeem) is dat GRADE niet alleen kijkt naar het studie design maar ook andere factoren overweegt die de kwaliteit van bewijs bepalen (tabel 7).

Tabel 6: Indeling van de kwaliteit van bewijs of mate van zekerheid ten aanzien van de effectgrootte voor een uitkomstmaat volgens GRADE.

Mate van zekerheid effectgrootte	Omschrijving
Groot	Het werkelijke effect ligt dicht in de buurt van de schatting van het effect.
Matig	Het werkelijke effect ligt waarschijnlijk dicht bij de schatting van het effect, maar er is een mogelijkheid dat het hier substantieel van afwijkt.
Laag	Het werkelijke effect kan substantieel verschillend zijn van de schatting van het effect.
Zeer laag	Het werkelijke effect wijkt waarschijnlijk substantieel af van de schatting van het effect.

Tabel 7: De kwaliteit van bewijs of mate van zekerheid ten aanzien van de effectgrootte wordt bepaald op basis van de volgende criteria.

Type bewijs	RCT start in de categorie ‘hoog’.Observationele studie start in de categorie ‘laag’.Alle overige studietypen starten in de categorie ‘zeer laag’.
Afwaarderen	‘Risk of bias’	− 1 Ernstig − 2 Zeer ernstig
	Inconsistentie	− 1 Ernstig − 2 Zeer ernstig
	Indirect bewijs	− 1 Ernstig − 2 Zeer ernstig
	Onnauwkeurigheid	− 1 Ernstig − 2 Zeer ernstig
	Publicatiebias	− 1 Waarschijnlijk − 2 Zeer waarschijnlijk
Opwaarderen	Groot effect	+ 1 Groot + 2 Zeer groot
	Dosis response relatie	+ 1 Bewijs voor gradiënt
	Alle plausibele confounding	+ 1 zou een effect kunnen reduceren + 1 zou een tegengesteld effect kunnen suggereren terwijl de resultaten geen effect laten zien

Aanbevelingen in deze richtlijn zijn daar waar mogelijk gebaseerd op wetenschappelijk bewijs, aangevuld met kennis, ervaring en mening van de werkgroep leden. Voor het formuleren van aanbevelingen zijn daarnaast andere aspecten van belang, bijvoorbeeld: voorkeuren van jongeren en ouders, kosten, beschikbaarheid, randvoorwaarden of organisatorische aspecten.

In de verschillende fasen van de richtlijnontwikkeling is geprobeerd rekening te houden met de implementatie van de richtlijn en de daadwerkelijke uitvoerbaarheid van de aanbevelingen. Daarbij is expliciet gelet op factoren die de invoering van de richtlijn in de praktijk kunnen bevorderen of belemmeren.

Zoekstrategie

Artikelen werden gezocht door het verrichten van systematische zoekacties in relevante database zoals Pubmed en Web of Science. Om de uitgangsvragen op een gestructureerde manier uit te werken zijn deze eerst omgevormd tot PICO uitgangsvragen. Hierbij wordt achtereenvolgens het volgende expliciet gemaakt: P = patient, I = intervention, C = comparison, O = outcome. De volgende PICO-uitgangsvragen zijn gehanteerd als basis voor het literatuuronderzoek:

Tabel 8: PICO uitgangsvragen.
PICO 1

Beschrijf de vraag volgens de PICO-systematiek	Met welke instrumenten kunnen JGZ-professionals houdings- en bewegingsafwijkingen en verkeerde gewoontes signaleren bij jeugdigen van verschillende leeftijden? P: Jeugdigen van 0-18 jaar I: Toepassing van < instrument > C: Geen toepassing van < instrument > O: Effecten: sensitiviteit, specificiteit, voorspellende waarde voor <afwijking/verkeerde gewoonte>
Wat is het domein van het probleem?	Diagnose
Welke typen onderzoek zijn geschikt voor deze vraagstelling?	Observationeel onderzoek Cohortonderzoek Cross-sectioneel Systematische review
Formuleer de inclusiecriteria voor studies	Leeftijd: 0-18 jaar Taal: Nederlands, Engels Publicatie jaar: vanaf 2008 (en aanvullende studies includeren via sneeuwbaleffect
Formuleer de exclusiecriteria	Geen
Formuleer de zoektermen om de PICO-vraag te beantwoorden	Zie tabel 9
Welke databestanden worden geraadpleegd?	Pubmed Web Of Science

PICO 2

Beschrijf de vraag volgens de PICO-systematiek	Wat zijn bewezen korte- en langetermijngevolgen van een verkeerde houding bij jeugdigen? P: Jeugdigen van 0-18 jaar I: Jeugdigen met ‘verkeerde houding’ (nader te definiëren) C: Jeugdigen zonder ‘verkeerde houding’ (nader te definiëren) O: Gezondheidsproblemen (afwijkingen skelet, spieren, overgewicht, conditie, kwaliteit van leven)
Wat is het domein van het probleem?	Diagnose
Welke typen onderzoek zijn geschikt voor deze vraagstelling?	Observationeel onderzoek Cohortonderzoek Cross-sectioneel Systematische review
Formuleer de inclusiecriteria voor studies	Leeftijd: 0-18 jaar Taal: Nederlands, Engels Publicatie jaar: vanaf 2008 (en aanvullende studies includeren via sneeuwbaleffect)
Formuleer de exclusiecriteria	Geen
Formuleer de zoektermen om de PICO-vraag te beantwoorden	Zie tabel 9
Welke databestanden worden geraadpleegd?	Pubmed Web Of Science

PICO 3

Beschrijf de vraag volgens de PICO-systematiek	Wat zijn bewezen korte- en langetermijngevolgen van verkeerd bewegen bij jeugdigen? P: Jeugdigen van 0-18 jaar I: Jeugdigen die ‘verkeerd bewegen’ (nader te definiëren?) C: Jeugdigen die ‘verkeerd bewegen’ (nader te definiëren?) O: Gezondheidsproblemen (afwijkingen skelet, spieren, overgewicht, conditie, kwaliteit van leven)
Wat is het domein van het probleem?	Diagnose
Welke typen onderzoek zijn geschikt voor deze vraagstelling?	Observationeel onderzoek Cohortonderzoek Cross-sectioneel Systematische review
Formuleer de inclusiecriteria voor studies	Leeftijd: 0-18 jaar Taal: Nederlands, Engels Publicatie jaar: vanaf 2008 (en aanvullende studies includeren via sneeuwbaleffect)
Formuleer de exclusiecriteria	Geen
Formuleer de zoektermen om de PICO-vraag te beantwoorden	Zie tabel 9
Welke databestanden worden geraadpleegd?	Pubmed Web Of Science

PICO 4

Beschrijf de vraag volgens de PICO-systematiek	Welke actuele en specifieke strategieën zijn effectief om ouders en jeugdigen te ondersteunen bij het veranderen van houding en bewegen? P: Jeugdigen van 0-18 jaar I: Toepassing van C: Geen toepassing van O: Verandering in houding en bewegen
Wat is het domein van het probleem?	Interventie
Welke typen onderzoek zijn geschikt voor deze vraagstelling?	Randomised Controlled Trial Observationeel onderzoek Cohortonderzoek Cross-section Systematische review
Formuleer de inclusiecriteria voor studies	Leeftijd: 0-18 jaar Taal: Nederlands, Engels Publicatie jaar: vanaf 2008 (en aanvullende studies includeren via sneeuwbaleffect)
Formuleer de exclusiecriteria	Geen
Formuleer de zoektermen om de PICO-vraag te beantwoorden	Zie tabel 9
Welke databestanden worden geraadpleegd?	Pubmed Web Of Science

PICO 5

Beschrijf de vraag volgens de PICO-systematiek	Wat zijn bewezen gevolgen van langdurig mediagebruik voor ontwikkeling van houding en bewegen bij jeugdigen? P: Jeugdigen van 0-18 jaar I: Jeugdigen met ‘langdurig mediagebruik’ (nader te definiëren?) C: Jeugdigen zonder ‘langdurig mediagebruik’ (nader te definiëren?) O: Gezondheidsproblemen (afwijkingen skelet, spieren, overgewicht, conditie, kwaliteit van leven)
Wat is het domein van het probleem?	Diagnose
Welke typen onderzoek zijn geschikt voor deze vraagstelling?	Observationeel onderzoek Cohortonderzoek Cross-sectioneel Systematische review
Formuleer de inclusiecriteria voor studies	Leeftijd: 0-18 jaar Taal: Nederlands, Engels Publicatie jaar: vanaf 2008 (en aanvullende studies includeren via sneeuwbaleffect)
Formuleer de exclusiecriteria	Geen
Formuleer de zoektermen om de PICO-vraag te beantwoorden	Zie tabel 9
Welke databestanden worden geraadpleegd?	Pubmed Web Of Science

Tabel 9: Gehanteerde zoekstrategieën.

Gehanteerde zoekstrategieën

Aantal artikelen (na verwijderen duplicaten)

Geselecteerd op basis van titel en abstract

Daadwerkelijk geïncludeerd in richtlijn

PUBMED

"Back Pain/analysis"[Mesh] OR "Back Pain/anatomy and histology"[Mesh] OR "Back Pain/classification"[Mesh] OR "Back Pain/complications"[Mesh] OR "Back Pain/diagnosis"[Mesh] OR "Back Pain/economics"[Mesh] OR "Back Pain/epidemiology"[Mesh] OR "Back Pain/ethnology"[Mesh] OR "Back Pain/etiology"[Mesh] OR "Back Pain/history"[Mesh] OR "Back Pain/injuries"[Mesh] OR "Back Pain/nursing"[Mesh] OR "Back Pain/organization and administration"[Mesh] OR "Back Pain/pathology"[Mesh] OR "Back Pain/physiology"[Mesh] OR "Back Pain/physiopathology"[Mesh] OR "Back Pain/prevention and control"[Mesh] OR "Back Pain/psychology"[Mesh] OR "Back Pain/rehabilitation"[Mesh] OR "Back Pain/statistics and numerical data"[Mesh] OR "Back Pain/therapy"[Mesh] OR "Spine/abnormalities"[Mesh] OR "Spine/complications"[Mesh] OR "Spine/diagnosis"[Mesh] OR "Spine/etiology"[Mesh] OR "Spine/growth and development"[Mesh] OR "Spine/pathology"[Mesh] OR "Spine/physiology"[Mesh] OR "Spine/physiopathology"[Mesh] OR "Gait"[Mesh] OR "Posture/abnormalities"[Mesh] OR "Posture/adverse effects"[Mesh] OR "Posture/analysis"[Mesh] OR "Posture/classification"[Mesh] OR "Posture/physiology"[Mesh] OR "Neck Pain/analysis"[Mesh] OR "Neck Pain/anatomy and histology"[Mesh] OR "Neck Pain/classification"[Mesh] OR "Neck Pain/complications"[Mesh] OR "Neck Pain/diagnosis"[Mesh] OR "Neck Pain/economics"[Mesh] OR "Neck Pain/epidemiology"[Mesh] OR "Neck Pain/ethnology"[Mesh] OR "Neck Pain/etiology"[Mesh] OR "Neck Pain/nursing"[Mesh] OR "Neck Pain/organization and administration"[Mesh] OR "Neck Pain/pathology"[Mesh] OR "Neck Pain/physiology"[Mesh] OR "Neck Pain/physiopathology"[Mesh] OR "Neck Pain/prevention and control"[Mesh] OR "Neck Pain/psychology"[Mesh] OR "Neck Pain/rehabilitation"[Mesh] OR "Neck Pain/statistics and numerical data"[Mesh] OR "Shoulder Pain/analysis"[Mesh] OR "Shoulder Pain/anatomy and histology"[Mesh] OR "Shoulder Pain/classification"[Mesh] OR "Shoulder Pain/diagnosis"[Mesh] OR "Shoulder Pain/economics"[Mesh] OR "Shoulder Pain/epidemiology"[Mesh] OR "Shoulder Pain/ethnology"[Mesh] OR "Shoulder Pain/etiology"[Mesh] OR "Shoulder Pain/nursing"[Mesh] OR "Shoulder Pain/organization and administration"[Mesh] OR "Shoulder Pain/pathology"[Mesh] OR "Shoulder Pain/physiology"[Mesh] OR "Shoulder Pain/physiopathology"[Mesh] OR "Shoulder Pain/prevention and control"[Mesh] OR "Shoulder Pain/psychology"[Mesh] OR "Shoulder Pain/rehabilitation"[Mesh] OR "Shoulder Pain/statistics and numerical data"[Mesh] OR "Shoulder Pain/therapy"[Mesh] OR "Musculoskeletal Pain/analysis"[Mesh] OR "Musculoskeletal Pain/anatomy and histology"[Mesh] OR "Musculoskeletal Pain/classification"[Mesh] OR "Musculoskeletal Pain/diagnosis"[Mesh] OR "Musculoskeletal Pain/economics"[Mesh] OR "Musculoskeletal Pain/epidemiology"[Mesh] OR "Musculoskeletal Pain/ethnology"[Mesh] OR "Musculoskeletal Pain/etiology"[Mesh] OR "Musculoskeletal Pain/nursing"[Mesh]

"Musculoskeletal Pain/organization and administration"[Mesh] OR "Musculoskeletal Pain/pathology"[Mesh] OR "Musculoskeletal Pain/physiology"[Mesh] OR "Musculoskeletal Pain/physiopathology"[Mesh] OR "Musculoskeletal Pain/prevention and control"[Mesh] OR "Musculoskeletal Pain/psychology"[Mesh] OR "Musculoskeletal Pain/rehabilitation"[Mesh] OR "Musculoskeletal Pain/statistics and numerical data"[Mesh] OR "Musculoskeletal Pain/therapy"[Mesh] OR "Motor Activity/adverse effects"[Mesh] OR "Motor Activity/analysis"[Mesh] OR "Motor Activity/anatomy and histology"[Mesh] OR "Motor Activity/classification"[Mesh] OR "Motor Activity/economics"[Mesh] OR "Motor Activity/education"[Mesh] OR "Motor Activity/epidemiology"[Mesh] OR "Motor Activity/etiology"[Mesh] OR "Motor Activity/instrumentation"[Mesh] OR "Motor Activity/organization and administration"[Mesh] OR "Motor Activity/pathology"[Mesh] OR "Motor Activity/pharmacology"[Mesh] OR "Motor Activity/physiology"[Mesh] OR "Motor Activity/physiopathology"[Mesh] OR "Motor Activity/psychology"[Mesh] OR "Motor Activity/standards"[Mesh] OR "Motor Activity/statistics and numerical data"[Mesh] OR "Motor Activity/trends"[Mesh] OR "Sedentary Lifestyle/epidemiology"[Mesh]

"Sedentary Lifestyle/statistics and numerical data"[Mesh] OR "Lower Extremity/abnormalities"[Mesh] OR "Lower Extremity/analysis"[Mesh] OR "Lower Extremity/diagnosis"[Mesh] OR "Lower Extremity/epidemiology"[Mesh] OR "Lower Extremity/growth and development"[Mesh] OR "Lower Extremity/instrumentation"[Mesh] OR "Lower Extremity/pathology"[Mesh] OR "Lower Extremity/physiology"[Mesh] OR "Lower Extremity/physiopathology"[Mesh] OR "Lower Extremity/prevention and control"[Mesh] OR "Lower Extremity/statistics and numerical data"[Mesh] OR "Lower Extremity/therapy"[Mesh] OR "Scoliosis"[Mesh] OR "Cumulative Trauma Disorders"[Mesh] OR "Torticollis"[Mesh] OR "Muscle Hypotonia"[Mesh] OR "Kyphosis"[Mesh] OR "Scheuermann Disease"[Mesh] OR "Postural Balance"[Mesh] OR "Contracture"[Mesh] OR "Muscle Contraction"[Mesh] OR "Spinal Dysraphism"[Mesh] OR "Meningomyelocele"[Mesh] OR "Meningocele"[Mesh] OR "Tremor"[Mesh] OR "Pectus Carinatum"[Mesh] OR "Funnel Chest"[Mesh] OR "Lordosis"[Mesh] OR "Rheumatic Diseases"[Mesh] OR "Hypokinesia"[Mesh] OR "Spasm"[Mesh] OR "Muscle Hypertonia"[Mesh] OR "Muscle Cramp"[Mesh] OR "Tendinopathy"[Mesh] OR "Hernia"[Mesh]

"Adolescent"[Mesh] OR "Child"[Mesh] OR "Infant"[Mesh]
Humans[Mesh]
"last 10 years"[PDat]
Meta-Analysis[ptyp] OR systematic[sb

WEB OF SCIENCE

child OR children OR child*s OR infant* OR adolescen* OR preschooler* OR toddler* OR newborn* OR teens OR youth*

AND

(Spine) OR (back) OR (gait) OR (posture) OR (Neck) OR (Shoulder) OR (musculoskeletal) OR ("Physical fitness" OR exercise OR "physical activity" OR "motor Skills" OR "physical literacy" OR "Motor activity" OR "fundamental movement skill”) OR (inactivity OR "sedentary behaviour") OR (Lower extremities)

AND

("Cumulative Trauma Disorder*") OR ("overuse" OR overtraining) OR (Torticollis) OR ("muscle tone" OR hypotonia OR "muscle flaccidity" ) OR (kyphosis) OR (scoliosis) OR (Scheuermann) OR ((asymmetry OR asymmetric) AND (body OR posture)) OR ("Muscle contracture*" OR "muscle shortening") OR ("spina bifida aperta" OR "spina bifida occulta") OR (Meningocele OR Myelomeningocele OR "Spinal Dysraphism") OR (Tremor*) OR ("Pectus carinatum") OR ("Pectus excavatum") OR ("Repetitive strain injury" OR "RSI" ) OR (lordosis) OR (rheumatism OR "rheumatic disorder" OR "Rheumatic Diseases" OR "joint complaints" OR "joint diseases") OR (Hypokinesia) OR (Spasm* OR muscle spasticity OR "muscle rigidity" OR hypertonia) OR ("muscle cramp") OR ("healthy posture" OR "Physical fitness" ) OR ("Achilles tendonitis") OR ("medial epicondylitis") OR ("Little league elbow" OR "overuse of the medial epicondyle apophysis") OR ("Little league shoulder” OR "overuse of the proximal humeral physis") OR (Tendonitis) OR ("lateral epicondylitis") OR ("lumbar disc herniation")

AND NOT “cerebral palsy”

English-NL
2008-2018
Systematic review or meta-analysis

2207

263

Naast de literatuur uit de search zijn er bij een aantal vragen ook publicaties meegenomen uit de archieven van de werkgroepleden, mits zij aan de inclusiecriteria voldeden. De in de PICO-vragenstelling voorgestelde zoektermen werden tijdens het literatuuronderzoek gevalideerd, en daar waar nodig bijgesteld. Hieronder worden de definitief gehanteerde zoek strategieën en de bijbehorende resultaten kort weergegeven.

Voor geen van de uitgangsvragen werd een GRADE-rapport opgesteld. De reden hiervan is beschreven onder het kopje “methoden” van elk thema.

Kennislacunes

Door werkgroepleden wordt benoemd dat JGZ-professionals in hun opleiding meer kennis zouden moeten opdoen over anatomische, fysiologische en ontwikkelingsprocessen.
Het is nog onbekend wat het effect gaat zijn van de nieuwe aanbeveling over het aanbieden van extra contactmomenten op basis van een familieanamnese. Nader onderzoek is gewenst naar het aantal jeugdigen met scoliose dat op deze wijze wordt opgespoord en wat de gezondheidswinst is van deze aanbeveling.

Belangenverstrengeling

Alle deelnemers aan de projectgroep en werkgroep hebben een belangenverklaring ingevuld.

J. Hoeboer geeft aan in de laatste drie jaar (tot op heden) wel een relatie of bemoeienis te hebben gehad met de volgende bedrijven of organisaties: (1) ASM B.V (consultatie/advisering en (na)scholing) en (2) MQ scan (verkoper motorische test). Y. van Hoorn geeft aan in de laatste drie jaar (tot op heden) wel een relatie of bemoeienis te hebben gehad met de volgende bedrijven of organisaties: (1) Zit met Pit (eigen bedrijf).

De overige werkgroepleden hebben verklaard geen relatie of bemoeienis te hebben gehad met bedrijven of organisaties, zoals sponsors, farmaceutische industrie, belangenvereniging, of werkzaamheden te ontplooien vanuit een eigen bedrijf of (mede) methoden, instrumenten ed., waardoor een belangenconflict zou kunnen ontstaan met de werkzaamheden in de richtlijnwerkgroep.

Pagina als PDF