Richtlijn: Astma (2020)
Totstandkoming
Afbakening
De richtlijn en de wetenschappelijke verantwoording zijn in 2019 geactualiseerd ten opzichte van de vorige versie uit 2011. Bij de herziening is gebruik gemaakt van een knelpuntenanalyse uitgevoerd door de Argumentenfabriek (2017). Bij de knelpuntenanalyse waren diverse JGZ-professionals betrokken. De aldaar geformuleerde knelpunten dienden als basis voor de eerste herziening.
Tabel 5.1: Knelpunten
| 1. | JGZ-professionals hebben behoefte aan actuele kennis over het effect van roken en borstvoeding op astma-ontwikkeling. |
| 2. | JGZ-professionals missen kennis over de relatie tussen astma en omgeving, zoals binnenmilieu en fijn stof. |
| 3. | JGZ-professionals willen weten welke bewezen effectieve adviezen rond astma zij zelf kunnen geven en wanneer te verwijzen. |
| 4. | JGZ-professionals constateren dat hun inzet om roken en de gevolgen voor astma-ontwikkeling bij jeugdigen onder de aandacht te brengen bij ouders tot weinig resultaat leidt. |
| 5. | JGZ-professionals missen afstemming met andere zorgprofessionals in geval van verwijzing of nazorg. |
Door de Argumentenfabriek (2017) zijn op grond van de knelpunten uitgangsvragen geformuleerd (Tabel 5.2). De uitgangvragen hebben betrekking op drie hoofdthema’s, te weten:
Volgen en signaleren
Handelen
Samenwerken
Tabel 5.2: Overzicht van uitgangsvragen en gekozen benadering
| Onderwerp/ doel/ vraag | Benadering | |
| i. | Roken | Literatuuronderzoek (‘evidence-based’; EB) |
| ii. | Borstvoeding | Literatuuronderzoek (EB) |
| iii. | Hoe kunnen JGZ-professionals actuele kennis (over preventie van astma) opdoen en onderhouden? | Inventarisatie van bestaande (online) informatiebronnen en raadpleging van experts (‘practice-based’; PB) |
| iv. | Omgevingsfactoren (m.n. binnenmilieu en fijn stof) | Literatuuronderzoek (EB) |
| v. | Bij wie kunnen JGZ-professionals terecht bij vragen rondom astma en omgevingsfactoren? | Raadplegen van experts (PB) |
| vi. | Effectieve adviezen voor preventie | Gebruik maken van recente handboeken, overzichtsartikelen, klinische lessen en (aanpalende) richtlijnen en raadpleging van experts (gemengd EB/ PB) |
| vii. | Criteria voor verwijzing | Gebruik maken van recente handboeken, overzichtsartikelen, klinische lessen en (aanpalende) richtlijnen en raadpleging van experts (gemengd EB/ PB) |
| viii. | Welke effectieve instrumenten en strategieën (incl. leeftijdsmomenten) kan de JGZ gebruiken om (aanstaande) ouders voor te lichten over schadelijke gevolgen van roken? | Raadplegen van databanken met (effectieve) interventies en overzichtsstudies over de effectiviteit van interventies en raadpleging van experts (gemengd EB/ PB). |
| ix. | Samenwerken | Raadplegen van bestaande documenten (o.a. zorgstandaarden, Landelijke Eerstelijns Samenwerking Afspraken, aanpalende richtlijnen, etc.) over samenwerking en raadpleging van experts (PB) |
Deze richtlijn sluit aan bij:
- De NHG-Standaard Astma bij kinderen
- De NVK Richtlijn astma bij kinderen;
- De internationale GINA richtlijn over astma (2019).
Globale werkwijze
Voor de herziening van de richtlijn zijn een werkgroep en een klankbordgroep samengesteld (Tabellen 5.3 en 5.4). Tijdens de eerste werkgroep vergadering (september 2018) zijn de knelpunten en de uitgangsvragen besproken en zo nodig nader gespecificeerd. Tijdens de eerste werkgroep bijeenkomst werd besloten op welke wijze de uitgangsvragen het beste uitgewerkt kunnen worden (evidence-based, practice-based of gemengd evidence-based/practice-based) (Tabel 5.2). Bij de leden van de werkgroep, de klankbordgroep en door middel van een peiling onder JGZ-professionals is geïnventariseerd welke onderwerpen in de richtlijn werden gemist. Op grond van de informatie vanuit de knelpuntanalyse, de werkgroep, de klankbordgroep en de peiling onder JGZ-professionals is systematisch literatuuronderzoek verricht.
Een projectteam van TNO heeft de literatuur bestudeerd en samengevat. De eerste conceptversie van de richtlijn (eerste herziening) is schriftelijk voorgelegd aan de werkgroep (februari 2019). De richtlijn werd op grond van de commentaren van de werkgroep bijgesteld, waarop een tweede conceptversie tot stand kwam. De tweede conceptversie is via het Nederlands Centrum Jeugdgezondheid (NCJ) verspreid voor een landelijke commentaarronde onder JGZ-professionals en andere belanghebbenden (o.a. NHG, NVK, NVD) . Tegelijkertijd werd deze voorgelegd aan de klankbordgroep (april 2019). Alle commentaren zijn verwerkt tot het derde concept. Het derde concept is tijdens een bijeenkomst beoordeeld door de werkgroep (juni 2019). Het (vierde en) eindconcept van de richtlijn is op in augustus 2019 ter autorisatie aangeboden aan de RAC.
Tabel 5.3: Leden van de werkgroep
| Lid | Functie/expertise | Organisatie |
| Rita Gelauf | Voorzitter | - |
| Ellen van der Linde | Jeugdarts | AJN |
| Roselin van der Torren | Jeugdarts | AJN |
| Anke Blom | Jeugdverpleegkundige | V&VN Maatschappij en gezondheid |
| Christel Linssen | KInderlongverpleegkundige | V&VN Longverpleegkundigen |
| Anneke Jonker | Kinderlongverpleegkundige | V&VN Longverpleegkundigen |
| Pamela Reimering-Hartgerink | Verpleegkundig specialist kinderlongziekten | V&VN VS |
| Monique Veenstra | Verpleegkundig specialist kinderlongziekten | V&VN VS |
| Prof. Jean Muris | Hoogleraar huisartsgeneeskunde, huisarts | NHG / CAHAG / Maastricht UMC+ |
| Dr. Annemie Boehmer | Kinder(long)arts | NVK |
| Chantal van den Thillart en Sanne de Josseling de Jong | Taskforce Rookvrij Opgroeien | Trimbos Instituut |
| Magda Barnhoorn | Projectleider zorg | Longfonds |
| Hester Rippen | Directeur | Stichting Kind en Ziekenhuis |
| Mark Weghorst | Beleidsmedewerker | Ouders en Onderwijs |
Tabel 5.4: Klankbordgroep
| Lid | Functie/expertise | Organisatie |
| Jolanda Veenstra | Doktersassistent | Persoonlijke titel |
| Sietsche van Gunst | (Medisch-inhoudelijk) beleidsmedewerker | NVDA |
| Monique Gorissen | Kinderallergoloog | NVK |
| Ramona Leysner | Diëtist | NVD |
| J.D. Berg | Kaderhuisarts astma & COPD, huisarts te Wedde | NHG |
| Maret Zonneveld | Kaderhuisarts/CAHAG | NHG |
| Jacqueline Tukker | CAHAG | NHG |
| Joke van Wieringen | Senior adviseur gezondheid van kwetsbare kinderen | Pharos |
| J. Merlijn van den Berg | Kinderarts-reumatoloog/ - immunoloog namens de Ned. Ver. Voor Kinderreumatologie | NVK |
| F.G.A. Versteegh | Kinderarts | NVK |
| Prof. Dr. J.C. de Jongste | Kinderlongarts | NVK |
Participatie van ouders en jeugdigen
De cliëntenparticipatie bij de ontwikkeling van de JGZ-richtlijn is vormgegeven door deelname van vertegenwoordigers van het Longfonds, Ouders & Onderwijs en Stichting Kind en Ziekenhuis aan de werkgroep bijeenkomsten. Deze richtlijn maakte daarnaast deel uit van het project “Kinderen, jongeren en ouders op betekenisvolle wijze betrekken bij JGZ-richtlijnen: de co-creatie van een inspirerende Roadmap”, in opdracht van ZonMw. Uitvoerders van het project zijn het Athena Instituut van de Vrij Universiteit Amsterdam, in samenwerking met Stichting Kind & Ziekenhuis, Stichting Ouders & Onderwijs, NCJ en TNO. Het project heeft een tweeledig doel: ten eerste het ontwerpen van een zogenaamde ‘roadmap’ die betrokkenen bij (JGZ)-richtlijnontwikkeling ondersteund in het vormgeven en uitvoeren van kind- en ouderparticipatie.
In het kader van onder andere de richtlijn “Astma” verschillende participatie activiteiten uitgevoerd:
- Meerdere basisscholen zijn benaderd voor deelname aan creatieve focusgroepen. Tijdens een tweetal focusgroepen is met jeugdigen in de leeftijd van 8-12 jaar gesproken over luchtwegklachten. Doormiddel van rollenspellen en associatie-spelletjes is inzicht verkregen in de manier waarop kinderen over deze klachten praten.
- In vier andere focusgroepen op basisscholen is aandacht besteed aan de perceptie die kinderen hebben van de jeugdarts, en de communicatie met de jeugdarts. Daarnaast is er in drie focusgroepen met studenten van 16-18 jaar op het MBO gesproken over hun kijk op adviezen over gezond leven in het algemeen.
- Tot slot is er een uitvraag gedaan onder een groep van 544 ouders (waarvan 71 met een kind met astma, 412 met een kind zonder astma en 67 met mogelijk astma) van het Landelijk Ouderpanel van Stichting Opvoeden. Hierin is gevraagd naar de ideeën van ouders rondom astma en de behoefte aan en waardering voor adviezen uit deze richtlijn.
De uitkomsten van het onderzoek zijn in de richtlijn verwerkt.